Oświetlenie LED w szkołach - normy i rozwiązania praktyczne

Potrzeba ograniczania kosztów eksploatacji budynków szkół, uczelni wyższych i innych placówek edukacyjnych sprawia, że coraz częściej przy budowie nowych obiektów i modernizacji już istniejących wybiera się oprawy oświetleniowe LED. Znajomość treści obowiązujących w Polsce norm oraz wiedza płynąca z praktyki pozwalają na szybkie i skuteczne przeprowadzenie instalacji takiego oświetlenia.

Polska Norma (PL-EN 12464-1) regulująca oświetlenie miejsc pracy szczegółowo opisuje kryteria oceny warunków oświetleniowych, zwracając jednocześnie uwagę, że właściwie dobrane światło może zwiększać efektywność, pobudzać i sprzyjać koncentracji. Norma wyszczególnia różne typy pomieszczeń wykładowych i dydaktycznych, pracownie, ciągi komunikacyjne oraz pomieszczenia socjalne i stołówki.

Norma w sposób liczbowy definiuje następujące cechy oświetlenia:

• Minimalne wartości natężenia oświetlenia. Twórcy normy przyjęli, że natężenie oświetlenia powinno być wysokie (500 lx) tam, gdzie wykonywane są głównie "zadania wzrokowe", a więc czytanie i pisanie ręczne. W pracowniach, gdzie znajdują się monitory, w salach do muzyki oraz w klasach i pokojach do samodzielnej nauki przyjęto minimalnie 300 lx.
   

• Granice ujednoliconej oceny olśnienia UGR. Niemal we wszystkich pomieszczeniach edukacyjnych, z wyjątkiem ciągów komunikacyjnych oraz pomieszczeń gastronomicznych zalecane jest UGR<19. W tekście normy zwrócono także uwagę na to, że tam, gdzie użytkownicy będą z dużym prawdopodobieństwem kierować wzrok ku górze (co dotyczy z pewnością uczniów, którzy siedząc w ławkach spoglądają na tablicę) należy zachować szczególną ostrożność przy instalacji opraw oświetleniowych o dużej efektywności.
   

• Minimalna równomierność natężenia oświetlenia na obszarze "zadania wzrokowego". Zwrócono również uwagę na to, żeby unikać dużej zmienności natężeń na sąsiadujących obszarach. Oznacza to, że obiekt oświetlony najintensywniej (np. tablica lub stół demonstracyjny) powinien być otoczony dwiema strefami ("obszar bezpośredniego otoczenia" i "obszar tła") o niższych, zdefiniowanych w normie natężeniach oświetlenia.
   

• Minimalny wskaźnik oddawania barw dla poszczególnych pomieszczeń edukacyjnych. Norma nie jest w tej kwestii bardzo wymagająca. Wymagany współczynnik Ra 80 jest w tej chwili niemal standardem dla oświetlenia LED. Instalatorzy będą musieli dostarczyć oprawy o wyższym Ra (90) jedynie do pracowni artystycznych w szkołach o profilu artystycznym.

Dodatkowo norma przestrzega przed stosowaniem źródeł światła migotających lub wywołujących efekt stroboskopowy, który może męczyć wzrok i powodować bóle głowy. W tym przypadku technologia LED w połączeniu z wysokiej klasy zasilaczami sprawdza się najlepiej. Polscy dystrybutorzy oświetlenia LED, jak HSK LEDY oferują szeroką gamę produktów oświetleniowych z całkowicie wyeliminowanym efektem migotania.

Fot. 1. Antilia A-69 z regulacją kąta świecenia doskonale oświetla tablicę nie oślepiając słuchaczy

Kolejnym zaleceniem normy jest uwzględnianie konserwacji przy projektowaniu i instalacji systemów oświetlenia. Celem jest jak najdłuższe eksploatowanie opraw oświetleniowych przy zachowaniu właściwych parametrów światła. Po raz kolejny oprawy LED wygrywają w tym kontekście z innymi, tradycyjnymi rozwiązaniami oświetleniowymi. Żywotność opraw LED, takich jak popularne DRACO D-66, stosowanych bardzo często jako zamienniki opraw rastrowych 60x60cm przekracza 50 000 godzin, co oznacza nawet kilkanaście lat pracy bez wymiany źródła światła.

Warto również przyjrzeć się zaleceniom normy dotyczącym efektywności energetycznej i wpływowi światła dziennego na komfort użytkowania oświetlanych przestrzeni. Naturalna zmienność ilości światła wpadającego przez okna w różnych porach dnia może działać na ludzi stymulująco, jednak zbyt wysokie natężenie światła w ciągu dnia lub zbyt niskie wieczorami i nocą jest czynnikiem obniżającym jakość pracy i nauki. Dlatego w pomieszczeniach z oknami zaleca się stosowanie systemów sterowania oświetleniem. Najprostszym rozwiązaniem jest instalacja sterowników DALI z włącznikami dzwonkowymi. Można jednak znacznie podnieść komfort użytkowników wybierając bardziej zaawansowane systemy sterowania oparte na pomiarze czasu bądź czujnikach oświetlenia. Systemy takie, np. oferowany przez firmę HSK LEDY ISSO dostosowują strumienie świetlne poszczególnych opraw do rzeczywistej ilości światła w pomieszczeniu, co gwarantuje stabilny sumaryczny poziom oświetlenia i znaczne oszczędności energii.

Fot 2. Sterowanie oświetleniem za pomocą czujników ruchu pozwoli na redukcję kosztów energii elektrycznej

Na koniec warto zwrócić uwagę na kilka kwestii praktycznych. Oprócz określonych parametrów światła znaczenie dla długotrwałej eksploatacji zainstalowanego oświetlenia ma również jakość obudów opraw. W miejscach, gdzie oświetlenie może ulec uszkodzeniom mechanicznym zaleca się stosowanie opraw o podwyższonej odporności: IK08 lub IK10. Przykładem takich opraw są niezawodne naświetlacze LED NORMA oraz niezwykle wydajne oprawy AQUARIUS, które z powodzeniem stosowane są w salach gimnastycznych i halach sportowych.

Fot. 3. W salach gimnastycznych sprawdzają się oprawy o wysokiej odporności mechanicznej jak AQUARIUS czy NORMA

W łazienkach i kuchniach oraz pracowniach szkolnych warto wybrać oprawy o wyższej szczelności IP65, i takie, które uniemożliwiają demontaż bez użycia narzędzi, jak np. SOL. Warto zwrócić również uwagę na to, czy instalowane oprawy posiadają wymagane atesty, np. Polskiego Związku Higieny.

Fot. 4 W łazienkach sprawdzą się oprawy o wysokiej szczelności jak LEO oraz SOL